Tranh chấp đất nghĩa trang, đất hương hỏa: pháp luật quy định?

Trong thực tiễn, tranh chấp đất nghĩa trang và đất hương hỏa (đất thờ cúng tổ tiên) là loại tranh chấp đặc thù, thường gắn liền với tình cảm gia tộc, tín ngưỡng và phong tục truyền thống. Khác với các dạng tranh chấp đất ở, đất nông nghiệp hay đất công, loại tranh chấp này thường phức tạp hơn do liên quan đến quyền thừa kế, quyền sử dụng đất lâu dài và cả yếu tố tâm linh. Vậy pháp luật hiện hành quy định ra sao về việc giải quyết các tranh chấp này?

>>> Xem thêm: Mức phí công chứng hợp đồng chuyển nhượng đất mới nhất tại văn phòng công chứng

1. Đất nghĩa trang, đất hương hỏa được hiểu như thế nào?

Đất nghĩa trang: Theo Luật Đất đai 2013, đất nghĩa trang, nghĩa địa được xếp vào nhóm đất phi nông nghiệp (Điều 10). Đây là phần đất được sử dụng cho mục đích mai táng, an táng người đã mất.
Đất hương hỏa: Thường được hiểu là đất dùng để thờ cúng tổ tiên, duy trì phong tục truyền thống của dòng họ. Loại đất này có thể là đất ở, đất gắn với từ đường, nhà thờ họ. Tuy nhiên, pháp luật đất đai không có khái niệm “đất hương hỏa” mà thường gắn với quy định về di sản dùng vào việc thờ cúng theo Điều 645 Bộ luật Dân sự 2015.

>>> Xem thêm: Phí công chứng có bao gồm trong dịch vụ sang tên sổ đỏ không?

2. Vì sao xảy ra tranh chấp đất nghĩa trang, đất hương hỏa?

Một số nguyên nhân phổ biến dẫn đến tranh chấp gồm:

Mâu thuẫn giữa các thành viên trong dòng họ về quyền quản lý, sử dụng đất nghĩa trang hoặc đất từ đường.
Xác định người quản lý di sản thờ cúng không rõ ràng.
Đất nghĩa trang chưa được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, dẫn đến việc khó xác định chủ thể quản lý hợp pháp.
Tự ý lấn chiếm, chuyển nhượng hoặc thay đổi mục đích sử dụng đất hương hỏa.

>>> Xem thêm: Các loại giấy tờ cần bắt buộc phải công chứng giấy tờ

3. Quy định pháp luật liên quan đến tranh chấp đất nghĩa trang

3.1. Về đất nghĩa trang

Điều 162 Luật Đất đai 2013 quy định Nhà nước khuyến khích việc sử dụng đất tiết kiệm cho nghĩa trang, nghĩa địa.
Đất nghĩa trang thường thuộc quyền quản lý của địa phương hoặc tổ chức được Nhà nước giao quản lý.
Trường hợp đất nghĩa trang là đất do dòng họ, gia đình quản lý từ lâu, việc sử dụng phải tuân thủ đúng quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất tại địa phương.

>>> Xem thêm: Lấn chiếm đất đai – Cách viết biên bản hiện trạng

Xem thêm: Tính thuế chuyển nhượng nhà đất: Hướng dẫn mới nhất năm 2025

3.2. Về đất hương hỏa (di sản thờ cúng)

Điều 645 Bộ luật Dân sự 2015 quy định: Người lập di chúc có thể dành một phần di sản để thờ cúng; phần di sản này không được chia thừa kế, trừ khi có thỏa thuận khác giữa những người thừa kế.
Nếu không có di chúc, phần đất được xem là di sản thờ cúng phải do các đồng thừa kế thỏa thuận người quản lý.
Trường hợp có tranh chấp, Tòa án sẽ căn cứ vào tập quán, di chúc (nếu có) và quy định của pháp luật để giải quyết.

4. Trình tự giải quyết tranh chấp đất nghĩa trang, đất hương hỏa

Bước 1: Hòa giải tại UBND cấp xã

Theo Điều 202 Luật Đất đai 2013, tranh chấp đất đai phải được hòa giải tại UBND xã/phường/thị trấn trước khi khởi kiện.
UBND sẽ tổ chức đối thoại, mời các bên tham gia cùng đại diện dòng họ, trưởng thôn để hòa giải.

Bước 2: Khiếu nại hoặc khởi kiện ra Tòa án

Nếu hòa giải không thành, các bên có quyền gửi đơn khởi kiện đến Tòa án nhân dân có thẩm quyền.
Tòa án sẽ xem xét: nguồn gốc đất, di chúc (nếu có), quy định của pháp luật dân sự, đất đai và các tập quán địa phương để đưa ra phán quyết.

5. Một số án lệ liên quan

Trong thực tiễn, Tòa án Nhân dân Tối cao đã công bố nhiều án lệ liên quan đến tranh chấp đất hương hỏa, ví dụ án lệ về việc xác định đất di sản thờ cúng có được coi là tài sản chung để chia thừa kế hay không. Các án lệ này giúp thống nhất áp dụng pháp luật, tránh tình trạng xét xử khác nhau ở các địa phương.

6. Lưu ý quan trọng khi giải quyết tranh chấp đất nghĩa trang

Người quản lý đất hương hỏa cần đăng ký quyền sử dụng đất để tránh tranh chấp về sau.
Đối với đất nghĩa trang do dòng họ quản lý, nên lập biên bản thống nhất giao cho người đại diện đứng tên.
Các bên nên ưu tiên hòa giải trong nội bộ gia đình, dòng họ để giữ gìn tình cảm và truyền thống.
Khi khởi kiện, cần chuẩn bị đầy đủ hồ sơ: giấy tờ về quyền sử dụng đất, di chúc (nếu có), biên bản họp dòng họ, văn bản hòa giải tại UBND xã…

7. Kết luận

Tranh chấp đất nghĩa trang và đất hương hỏa không chỉ là vấn đề pháp lý mà còn liên quan sâu sắc đến truyền thống văn hóa gia đình, dòng họ. Do đó, giải quyết tranh chấp loại đất này đòi hỏi sự thận trọng, vừa tuân thủ quy định pháp luật, vừa tôn trọng tập quán và giá trị tinh thần.

Xem thêm: Quy định về thời gian hiệu lực của hợp đồng chuyển nhượng nhà đất

Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay với Văn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!

Các bài viết liên quan:

>>> Có nên mua chung cư tái định cư? – Góc nhìn pháp lý và thực tế

>>> Chung cư 50 năm hết hạn – Chủ sở hữu có được bồi thường?

>>> Công chứng là gì? Tất tần tật thông tin về công chứng mà bạn cần biết

>>> Phí công chứng tại nhà 0 đồng từ Văn phòng công chứng uy tín

>>> Văn phòng công chứng tư nhân là gì? Có gì khác công chứng nhà nước?

VĂN PHÒNG CÔNG CHỨNG NGUYỄN HUỆ

Miễn phí dịch vụ công chứng tại nhà

Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.

Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.